Beyin ve Alışkanlıklar

Her gün olduğu gibi bugün de 20 bardak çay ve bir pakete yakın sigara içmişti iş yerinde Ali Bey... Eve girerken eşi “çok kötü sigara kokuyorsun” bakışlarıyla karşıladı onu her akşam olduğu gibi… Akşam yemeğini yedikten sonra günün yorgunluğu üzerine eklenen karın tokluğunun verdiği ağırlıkla çöküverdi televizyon karşısındaki koltuğuna…10 dakikalık şekerleme, eşinin -çay demleyim mi? sorusuyla kesiliverdi.
-Yok ya ne çayı, istemem! Bugün gene içtim 20 bardak…yakında delinecek midem ama dur bakalım n’olacak!…diye karşılık verdi.
Televizyondaki ana haber bülteni ardından balkona çıkıp bi sigara tellendirme fikrinden, ağzının zehir gibi olacağı düşüncesiyle, vazgeçti.
Sınavlara hazırlanan 11 yaşındaki oğlu, elinde kitaplarıyla yanına geldi ve yardımcı olmasını istedi.
Masaya geçti, soruları incelemeye başladı. Gündüz işte evrak: matematik, akşam evde oğlanın matematik soruları…diye aklından geçirdi.
20 dakikadır sorularla ilgileniyor ama nerdeyse beyninin durduğunu hissediyor, yeterli çabuklukta soruları kavrayıp çözümlerini anlatamıyordu.
Canı sigara içmek istiyordu. Bi de yanında çay…
-Hanım, hadi bi çay demleyiver…

Sigara ve çay ile artık dikkatini daha iyi yoğunlaştırabiliyordu. Zaten gün boyu sigara ve çay içmesinin nedeni de buydu.
……
Beyin ön bölgesi, beynin giriş ve çıkış kapısı gibidir. Duygu, düşünce ve davranışların son hali burada şekillenir. Kişilik özelliklerinin oluştuğu yerdir. Beyin ön bölgesinin çalışma duyarlılıklarında oluşan farklılıklar nedeniyle insanlar birbirlerinden ayrılabilirler. Hayvan türlerinde görülmeyen farklılıkların esas nedeni, beyin ön bölgelerinin farksız olan çalışma özellikleridir.
Beyin çalışma duyarlılıklarında var olan farklılıklar, örneğin dikkati verme ve sürdürme özelliklerinin her insanda farklı olmasını sağlar. İstek ya da niyet ile oluşan güdülenme (motivasyon) dikkatin oluşmasını ve sürdürülmesi için gereklidir. Beyin ön bölgesi duyarlılık dereceleri motivasyonla düzeltilebildiği ölçüde dikkat sağlanabilir. Motivasyonun azaldığı durumlarda dikkati dağılan insanlar, dikkati sağlamak için dışarıdan bir uyarana ihtiyaç duyabilirler.
Yaşantımızın ilk günlerinden itibaren kimi besin maddeleri ve dışarıdan alınan diğer maddeler, beyin duyarlılık derecelerini etkiler. Duyarlılık derecelerine bağlı olarak bir maddeye ya da duyguya bağlanır, beyin performansını arttırmak amacıyla o maddeyi ya da duyguyu ister hale geliriz.
Beyin duyarlılığının arttığı durumlarda alınan maddelerle düzelme eğilimi, beyin tarafından öğrenilir. Beyin, ihtiyacı olduğunda bu maddeleri alması için kişide istek uyandırır. İşte, insanın alışkanlıklarını ve bağımlılıklarını belirleyen temel fizyolojik etmen budur.
Çayın içinde tein, kahvede kafein, sigarada nikotin, rafine şeker (sofra şekeri); beyin ön bölge duyarlılıklarını azaltıp beyin performansını, alındığı süre içinde, arttıran maddelerdir.
Ali Bey, beyin ön bölge performansına ihtiyacı olduğu durumlarda çay ve sigara ikilisine her zaman ihtiyacı olacaktır. Çünkü beyni, duyarlılıklarını azaltmak ve artan performansı karşılamak için bu yöntemi öğrenmiştir.
Beyin çalışma duyarlılıklarını azaltan içsel maddeler de vardır. Kortizol ve adrenalin ikilisi, örneğin heyecan verici durumlarda kanda düzeyi artarak beyne ulaşır ve beyin duyarlılıklarını azaltarak dikkatin sürdürülmesini sağlar. Normal durumlarda dikkat eksikliği olan kişiler, dikkati sürdürememe nedeniyle çabuk sıkılırlar. Ancak heyecanlı bilgisayar oyunlarını uzun süre dikkatlerini vererek sürdürebilmelerinin nedeni adrenalindir. Adrenalin ile duyarlılığın azaldığını öğrenen beyin; kişiyi heyecan verici duygu ve düşünceler geliştirmesini sağlayarak beyin çalışma duyarlılığının azalmasını ve dolayısıyla rahatlamasını amaçlar.
Sonuç olarak; uzun süreli ve normalden fazla kortizol ve adrenaline maruz kalan beyin yapısı, bozulur. Düşünce, gereği kadar kullanılamaz. Beynin vücut kontrolü bozulur ve hastalıkların ortaya çıkması kolaylaşır.
Alışkanlık ya da bağımlılık dereceleri tamamen beyin ön bölgesinin çalışma özelliklerine bağlıdır. Bizlere insan olma özelliği veren beyin ön bölgesi, en önemli insani kazanımdır. Bu kazanımın korunması ve iyi bir biçimde çalışmasını sağlayan; beklide en güçlü özellik, iradedir. İradenin gücünü arttıran yöntemlerin uygulanması, sağlıklı kalmak isteyenlerin ve sağlık hizmeti verenlerin temel öğretisi olmalıdır.

Dr. Güçlü Ildız