Beyin ve Tıbbi Gerçekler

Mehmet Bey, 55 yaşında, dün gece acil polikliniğe şiddetli başdönmesi nedeniyle getirilmiş. 10 yıldır hipertansiyon hastası. “Son haftalarda ara ara oluyordu dönme ama dün geceki felaketti” diyor 5 yıl önce emekli olan hastamız. “Tansiyonumda fırlamıştı gene tabi”.”Allahtan tansiyon yüksekliği dışında bir şeyim yok” der demez anlamlı bir bakış fırlatıyor ve sorularımı peşi sıra soruyordum. Kendini bildi bileli aceleci, telaşlı,çabuk sinirlenen, sabırsız biriymiş. Babasıda öyleymiş. Emekli olduğu dairede arkadaşları onu, reklam kahramanı adıyla “elmor” diye çağırırlarmış. Aceleyle işleri süratle bitirdiğinden, yığılan işler için ondan yardım beklerlermiş. Karşımdaki koltukta otururken kıpır kıpır olduğunu farkediyorum. Çocukken de böyleymiş. Hatta yaramazmış. Bir çok macerası varmış. Eşi, “bazen patavatsız” diyor, “düşünmeden konuşur, aklına ilk geleni söyler, bazen karşımdaki kocamın yaşını bilmesem, yaptıklarına çocukluk derim”diyor. Ramazan ayında, oruç tutarken çok başı ağrırmış. Onun dışında ağrı nedir bilmezmiş. Birde uzun yolculuklara gidemezmiş. Dizleri ağrır, aşırı sıkılırmış. Tatlılara ve hamurişine çok düşkünmüş.
Şimdi de, görüşmenin en önemli sorusu geliyor; Hiç başınıza darbe aldınız mı? Önce hemen atlayıp “hayır” diyor. Ardından eşiyle göz göze geliyorlar ve “evet 10 yıl önce buzda kayıp kafamın arkasını çarpmıştım yere” diyor. “Bir süre kaldırımın kenarına oturup şaşkınlık yaşadım. Bir saat sonra sanki hiçbir şey olmamış gibiydi” . Tansiyon yüksekliğinin ne zaman fark edildiğini soruyorum anlamlı bakışlarla. “doktor bey ne ilgisi var şimdi kafayı çarpmanın tansiyonla” diyor. Eşinin boğaz temizleme uyarısıyla düşünmeye başlıyor. Eşiyle ufak bir söyleşi ardından yanıt geliyor “düştükten 3 ay sonra”.
Dikkat eksikliği ve/ya da hiperaktivite bozukluğu, sıklıkla beyin ön bölgesi (prefrontal) duyarlılığı ile ortaya çıkan, genetik geçiş gösterebilen bir rahatsızlıktır(1) Bu bölgenin normal işlemesiyle sağlanan özellikler; dikkat, dikkati sürdürme, sabır, doğru karar verme (analitik düşünebilme), planlama, tasarlama, yargılama, gelecekle ilgili olabilecekleri önceden fark edip önlem alma, hatalardan ders çıkarma, içgörü, uygun tepkiler verebilme, karşısındaki insanın duygularını anlama ve kendi duygularını ifade edebilme.
Anlaşılacağı üzere Mehmet Beyin, beyin ön bölgesi ile ilgili duyarlılığı çocukluktan bu yana bütün hayatını olumlu ya da olumsuz biçimde etkilemiştir.
Beyin ön bölgesi diğer beyin bölgeleriyle sıkı ilişki içindedir. Duygu, düşünce ve davranışların nasıl olacağını, beyin ön bölgesi diger beyin bölgelerine sorarak karar verir. Burada oluşan duyarlılık duygu, düşünce ve davranışların yanlış yorumlanmasına yol açacaktır.(2)
Son yıllarda yayınlanan bilimsel çalışmalar, beyin ön bölgesinin HPA sistemini doğrudan ve dolaylı olarak kontrol ettiği bildirilmiştir.(3,7,10,11) Kısaca HPA (hipotalamo-hipofizer-adrenal) denilen ve memeli hayvanlarda da bulunan bu yol, kendini koruma içgüdüsü yaratan tehlikelerle (korku, saldırıdan kaçma) ve çevre şartlarının çok değişmesiyle (aşırı soğuk) etkin hale gelir. Amacı değişen ortama bedenin uyumunu sağlamaktır. Bu yolun etkin olmasıyla kan şekeri yükselir, kan basıncı (tansiyon) artar, kolesterol düzeyi kanda yükselir, kalp hızı artar, vücudun savunma-bağışıklık sistemi aktif hale gelir ve kanda bir çok maddenin düzeyi artar ya da azalır.(4,5) Normalde geçici süre ve yaşantımız süresince gereken durumlarda etkin olması beklenir (allostaz). HPA yolunu kontrol eden beyin bölgelerinin duyarlı hale gelmesi ya da kimi gıdaların sıkça alınması sonucu etkinliği artar (allostatik yüklenme). Bu durum çokça bilinen hastalıkların başlangıç dönemini oluşturur. Bu yolun aşırı etkinliği sonucu duyarsız hale gelmesi (allostatik aşırı yüklenme) ile hastalıklar ortaya çıkar. İşte hipertansiyon, diyabet, astma, guatr, allerjik hastalıklar, kalp-damar hastalıkları, beyin-damar hastalıkları, kimi cilt hastalıkları, bağışıklık (immünolojik) sistemi hastalıkları, mide-barsak hastalıklarının altında yatan asıl neden HPA yolundaki duyarsızlaşmadır.(3,4,5,6,7)
Beyin duyarlılığından başka, alınan kimi besinler, HPA yolunu etkinleştirebilirler. Bu besinlerin başında basit şekerler gelmektedir.(8) Sofra, kesme, toz, akide şekerleriyle, lokum, reçel, bisküvi, gofret, çukulata, yaş ve kuru pastalar, şekerli içecekler, tüm hamurlu ve sütlü tatlılar basit şeker içerirler (basit karbonhidrat). Geçirdiği milyonlarca yıllık evrim süreci içinde, doğada bulduğu et (protein) ve sebzelerle (birleşik karbonhidrat) bünyesini oluşturan ve çalışmasını bu besinlere göre ayarlayan insanoğlunun basit şekerle yaygın biçimde tanışması 200 yıl önceye dayanmaktadır. Protein ve sebzelerin midede başlayan sindirimi, karaciğerde devam eder. Beynin temel yakıtı olan kan şekeri düzeyi ılımlı olarak yükselir. Gene ılımlı bir ilişkiyle insülin bu düzeyi ayarlamada yardımcı olur. 4 saatlik bir süreç normal bünyenin et ve sebze sindirimi için yeterli olur. Normal insan bünyesinin alıştığı sindirim alışkanlığı budur. Ancak basit şekerlerin sindirimi daha ağızda başlar, aniden kan şekeri yükselir ve buna tepki olarak insülin kanda düzeyi artar. Şeker hızla düşer ancak insülin, milyonlarca yılın verdiği özellik nedeniyle, bu hızlı düşüşe ayak uyduramaz. Kandan çekilmesi daha uzun sürer ve kan şekeri normal sınırların altına iner. Kan şekerinin normal sınırların altına düşmesiye alarm durumuna geçilir. Bu durumda HPA yolu etkin hale geçerek karaciğeri, depo şekerini salması için uyarır. Bu arada şeker ile birlikte kolesterolde kanda yükselir.(8,9,12,13)
Sıkça yenilen şekerler ve özellikle beraberinde hamurişleri de varsa, allostatik yüklenmeye neden olurlar. (8,13)
Vücudumuzun basit şeker alımına-kesinlikle- gereksinmesi yoktur ve hastalıkların oluşmasının önemli unsurlarından biridir.
Hamurişi ve tatlılara düşkün olan Mehmet Bey, kendi HPA yolunu yaşamı boyunca sıkça etkin hale getirmiştir. Aile ve çevre etkisiyle gelişen beslenme alışkanlıkları sonucu Mehmet Bey gibi kimi insanlar şeker bağımlısı haline gelebilir.
Allostaz etkisiyle kanda artan hormonlardan adrenalin ve cortizol, beyin duyarlılığını geçici süre normale döndürmesi nedeniyle insanlarda bağımlılık oluştururlar. Yenen şeker, oluşan allostaz ile salınan adrenalin ve kortizol, Mehmet Beyin beyin duyarlılığını azaltacak, oluşan geçici iyilik hali beynin şekerli gıdaları ve dolayısıyla allostazı etkin hale getirmesini Mehmet Beyden isteyecek ve bunun sonucunda Mehmet Bey şeker bağımlısı haline gelecektir. Beyin ön bölge duyarlılığı nedeniyle buzda düşme olasılığını düşünmeyen ve önlemini almayan Mehmet Bey, aldığı kafa darbesi ile zaten sıkça etkin olan HPA yolunun bozulma sürecini hızlandıracak ve sonuçta hipertansiyon gelişecektir. (Hafif kafa darbesi, sonradan gelişen kişilik bozukluklarının ve beyin çalışması ile ilgili sorunların önemli bir nedenidir) (14,15,16,17)
Neden diğer hastalıklar değil de hipertansiyon ? Bu sorunun yanıtı büyük bir olasılıkla genetik yatkınlık olabilir. Mehmet Beyin şeker yükleme testi ve kolesterol düzeylerinde ılımlı artış beklenebilir ve gerçekten öyledir.
Yapılan bilimsel çalışmalar, beyin ön bölge duyarlılığının madde ve alkol bağımlılığıyla ilişkili olduğunu göstermektedir.(18,19,20) Bağımlı olunan madde, doğrudan kendisi ya da dolaylı olarak kanda arttırdığı adrenalin ve cortizol ile beyindeki duyarlılığı geçici süre uyararak iyilik hali sağlar.(21) Dikkat eksikliği olan çocukların bilgisayar oyunlarına dikkatlerini çok iyi vermelerinin nedeni, heyecan ile birlikte kanda düzeyi artan ve beyin ön bölgesini uyarıp geçici iyilik hali sağlayan adrenalin’dir. İnternet bağımlılığı, tehlikeli spor bağımlılığı, vb.. Durumlarda da aynı yöntem etkilidir. Sigarada bulunan nikotin, kahvede kafein, çayda tein bilinen ve günlük yaşamda sıkça kullanılan uyarıcılardır. Şeker bağımlılığı da bunlardan biridir. Sonuçta, beyin ön bölge duyarlılığını düzeltmeden, ciddi bağımlılıklardan kurtulmak neredeyse olası değildir. Bağımlılıktan vaz geçilse bile, beyin ön bölge duyarlılığı nedeniyle hissedilecek yoksunluk diğer yakınmaların oluşumuna neden olacaktır.(18,19)
Beyin ön bölgesi, duygu, düşünce ve davranışları belirlemek için beynin diğer bölgeleriyle ilişki halindedir. Yaşamın ilk 20 yılı içinde gelişmesi tamamlanan beyin ön bölgesi, geçen bu süre içinde sürekli öğrenme halindedir. Yaşanan deneyimler, beyin ön bölgesi aracılığı ile ilgili beyin bölgelerine aktarılır ve orada depo edilir. Gerekli olduğunda depo bilgileri beyin ön bölgesi tarafından kullanılarak duygu, düşünce ve davranış biçimleri belirlenir. Örnegin, uçak, kapalı yer, küçük hayvan, yükseklik korkuları yaşanan deneyimlerin bellekte olumsuz bir biçimde depo edilmesi sonucu beyin ön bölgesine olumsuz olarak yansıyacak, bunun sonucunda korku duygusu, kaçma-kurtulma düşüncesi ve sinirsel gerginlik davranışları ortaya çıkacaktır. Burada sinirsel gerginliğin davranışlara yansımasının nedeni, HPA yolu etkinliğidir. Bu yöntem panik atak, anksiyete gibi ruhsal hastalıkların bedende görülen yakınmaların temel kaynağını oluşturur.(22)
HPA yolu, memeli hayvanların ortak özelliğidir.(23) İnsanlardan ayrılan tarafı, beyin ön bölgesi ve bellek (temporal) bölgelerinin çok daha zayıf oluşudur. Bu nedenle memeli hayvanlarda, HPA yolunu kontrol eden beyin ön bölge hakimiyeti belirgin olmadığından ve beyin ön bölgesi iyi gelişmemesine bağlı olarak kendi besin dağarcığını insanlar gibi geliştiremediğinden zorunlu olarak sağlıklı kalmaları nedeniyle tansiyon yüksekliği, şeker hastalığı, kolestrol yüksekliği, panik atak, astma, mide ülseri, allerjik hastalıklar vb.. Görülmez. Süregen (müzmin) hastalıklar insana özgüdür. Çünkü insan beyni farklıdır. Farklılığı yaratan en önemli unsur, insan olma özelliği veren, beyin ön bölgesidir (prefrontal korteks).
Bu bölge ve HPA yolu ile ilgili yapılan bilimsel araştırmalarda, son yıllarda önemli artışlar gözlenmektedir. Hastalıkların, beyin çalışma bozuklukları sonucu vücudun kontrolünün bozulması ile ortaya çıktığı gerçeğine her gün biraz daha yaklaşılmaktadır. Bugün, doktorlar tarafından sıkça reçetelenen ve devletin sigorta sistemleri tarafından ödenen ilaçların hemen tümü nedene (beyin duyarlılığı) değil sonuca yöneliktir. Tansiyon, şeker ve kolesterol yükseklikleri, nefes darlığı, baş ağrısı, baş dönmesi, yaygın vücut ağrıları, allerji birer sonuçtur. Beyin ön bölge duyarlılığı var oldukça ve HPA yolunu uyaran beslenme tarzı sürdükçe, hastalıklarda sürecek gibi görünmektedir.
Doğa, doğal olarak sunduğu besinler yerine rafine ürünleri tercih eden ve bu nedenle sağlıklarını kaybeden insanlara tedavi olanağını da sunuyor. Adaptojen /uyum sağlayıcı) maddeler, doğada bulunan şifalı madde ve otlarla yapılan, HPA yolu bozukluklarında kullanılması önerilen, yeni bilimsel çalışmalarda yararları sık sık gündeme gelen bir tedavi şeklidir. En önemli özellikleri yan etkilerinin çok az ya da hiç olmasıdır.(24) Ancak üretilme tekniklerinin özensiz olması nedeniyle etkin olup olmadıkları konusunda şüpheler vardır. Örnegin sarımsak, içerdiği allisin nedeniyle antioksidan ve antibiyotik özellikleri vardır. Halen piyasada yer alan kimi sarımsak tabletlerinin allisin içermediği, mide asidine koruyucu tabakasının olmadığı, olanlarında mide sonrası ince barsaklarda açılamayıp doğrudan dışarı atıldığı bilinmektedir.(25,26) Ayrıca sarımsak tozu allisin içermediğinden hiçbir yararı yoktur. Bu konu ile ilgili ülkemizde ciddi bir denetime gereksinim vardır. Diğer bir örnek, üzüm vb.. Bitkilerde bulunan resveratrol’dür. Kararsız yapısı nedeniyle ışık, sıcaklık ve oksijenden etkilenerek yapısı değişir.(27) Harvard üniversitesinde yapılan bir araştırmada, ABD’nde piyasada bulunan çoğu resveratrol içerikli hapların etkisiz olduğu saptanmıştır. Bir çok faydaları olan bu doğal maddenin hap olarak hazırlanması ile ilgili ciddi sıkıntılar olması, hastaların fayda görmemesi sonucunu doğuracak, doğal tedavilere olan inancı sarsacaktır. Diğer bir örnek, doğanın sunduğu vazgeçilemez ürün sudur. İçerdiği eser elementler nedeniyle vücudumuzun dengesini korumada çok önemli yeri vardır. Özetle hem sağlık hemde hastalıkları önleme açısından sudaki magnezyum içeriği kalsiyuma eşit ya da daha fazla olmalıdır.(28) Ülkemizde satılan hazır suların çoğunda ne yazık ki bu oranı bulmak olası değildir. Vücudumuzdaki magnezyum’un ne kadar olduğu (kandaki düzeyi) değil, kalsiyuma oranının ne olduğu önemlidir. (Magnezyum vücudumuzda kalsiyum ile sürekli yarışma halindedir. Beslenme ile ya da tıbbi tedavi ? İle alımı artan kalsiyum, kolesterol ile birleşerek damar tıkanıklığına yolaçmakta, beyinde birikerek sara hastalığı, unutkanlık gibi beyin yapısını bozucu etkileri olmakta, eklemlerde birikerek kireçlenmeye neden olmakta, böbrekte taş oluşumu artmakta, kas gerginliğini arttırıp ağrılara yol açmaktadır) (29,30,31,32,33,34) Yapılan bir araştırmada, günlük alımı kalsiyum lehine olan kuzey avrupa ve Yeni Zelanda da kalp krizi görülme oranının, günlük alımı magnezyum lehine olan Portekiz ve Japonya ya göre çok daha fazla olduğu saptanmıştır. Bu konu ile ilgili yapılmış binlerce bilimsel çalışma her seferinde aynı sonucu göstermesine rağmen ülkemizde bu konunun üzerine düşülmemesi hayret vericidir. İçeriği düzeltilmeyen sular, şeker örneğinde olduğu gibi, süregen bir biçimde halkımızı zehirlemektedir. Dışarıdan alınacak magnezyum desteği bir çok yakınmanın önlenmesine katkı sağlayacaktır. Ancak bu konuda da bir sıkıntı vardır. Ülkemizde eczanelerde satılan kimi magnezyum ilaçlarının, yapısı nedeniyle mide ve barsak emilimi kısıtlıdır. Bu nedenle alınan magnezyum destekleri yetersiz gelmekte, hekimlerde magnezyuma karşı güvensizlik oluşmaktadır. Ayrıca, son yıllarda tüketimi gittikçe artan meyve aromalı maden sularının etiketlerinde içerdiği mineral oranları yer almamaktadır.
HPA yolu tedavisinde, öncelikle doğal beslenme biçimi uygulanmalı, bu konuyla ilgili olan hekimlerden hasta ya da kişiye özel çözümler istenmelidir.
Beyin ön bölgesi (prefrontal korteks) duyarlılığı tedavisinde öncelikle kişinin ya da hastanın bu bölge özellikleri muayene yöntemiyle saptanmalıdır. Ardından bölge özellikleri ölçümleri yapılmalıdır. MR ya da tomografi gibi yöntemler çalışma özelliklerini değil görüntü özelliklerini verdiklerinden bu amaç için yetersiz kalırlar. PET ve SPECT nükleer tıp dalında kullanılan, beyin kanlanma ve metabolizma özelliklerini gösteren ileri yöntemlerdir. Ülkemizde halen uygulanan bu yöntemler, uygun personel olmaması ve hekimler tarafından talep edilmediğinden, beyin özelliklerini saptama açısından henüz hazırlıklı değildir. Beyin haritalama yöntemlerinden biri olan QEEG, bu konuda kullanılabilecek pratik bir çözümdür. Normal EEG çekimlerine göre çok daha özellikli olması nedeniyle doğrudan hekim tarafından ya da hekim gözetimiyle uygulanması zorunluluğu vardır ve olmalıdır. Bu özelliği nedeniyle kötüye kullanımı ne yazık ki görülmektedir.
QEEG sonucuyla beyin ön bölge duyarlılığı, derecesi, öğrenme güçlüğü derecesi, varsa kafa darbesi ölçeği saptanır.
Tedavi için, beyni uyarıcı özelliği olan amfetamin türevi ilaçlar kullanılabilir. Faydası kullanıldığı süre için geçerlidir. Kesildiğinde yakınmalar tekrar başlar. Kırmızı reçeteyle satılan, bağımlılık yaratma özelliği olan, nedeni değil sonucu tedavi etmeye çalışan, kimi olgularda başarısız olan, son FDA (Amerikan İlaç ve Gıda Birliği) duyurularında ciddi yan etkilerinin olduğu belirtilen bir ilaçtır.
Diğer bir tedavi biçimi nöroterapidir (neurofeedback). NASA’da astronotların dikkat düzeylerini arttırmak amacıyla başlanan yöntem zaman içinde başta ABD’nde olmak üzere diğer ülkelerin tıp çevrelerinde de ilgi görmüştür. Bu yöntemde amaç, beynin öğrenme özelliği kullanılarak duyarlı olan beyin bölgelerine normal çalışma yönteminin öğretilmesidir. Tedavi başarısı, QEEG rehberliği kullanıldığında artmaktadır. Seanslar halinde uygulanan yöntemin başarısı, kişiden kişiye değişmekle beraber, %70-90 düzeyindedir. En az 40, gerektiğinde 200’e varan seans sayısı gereklidir. Ülkemizde hekim çevreleri tarafından yeterince tanınmaması, seansların haftada en az 4 kez olma zorunluluğu nöroterapinin zorluklarıdır.
TMS (transkraniyal manyetik stimülasyon) son yıllarda kimi durumlarda başarılı sonuçları olan bir yöntemdir. Burada amaç, beyni dışarıdan yaratılan manyetik alan etkisiyle uyarmaktır. Seanslar halinde yapılır. EKT(elektrokonvulsif tedavi) ya da elektro şok yönteminin modern halidir denebilir ancak etkinliği EKT kadar değildir ve yerini alması zor görülmektedir. Beyin uyarısıyla ortaya çıkan yakınmalara (epilepsi) neden olabilir. Bu nedenle acil girişim için uygun tıbbi ortam sağlanmalıdır. Halen deneme ve araştırmaları sürmektedir.
Hastamız Mehmet Bey halen doğal beslenme yöntemine alışma aşamasında olup daha iyi olduğunu belirtmektedir. Ayrıca kullandığı yeni uyum sağlayıcı haplar ve çayların maddi yönden kendisini etkilediğini, sigorta kurumlarının ödememesinin haksızlık olduğunu söylemektedir.
Psikanaliz ve alternatif tıp, başarılı sonuçlar alınabilen diğer diğer tedavi yöntemleridir. En önemli dezavantajları tedavi süresinin bazen yıllar sürmesidir. Uzmanlık alanım dışında olduğundan bu makalede yer verilmemektedir.

Dr Güçlü ILDIZ
Nöroloji Uzmanı
www.noroterapi.com
dr@noroterapi.com

Kaynaklar

1. Barkley, R. A. (1998). Attention-deficit hyperactivity disorder: A handbook for diagnosis and Treatment (2nd ed.). New York: Guilford Press.
2.Miller EK, Cohen JD. An integrative theory of prefrontal cortex function. Annu. Rev. Neurosci. 2001;24:167–202.
3.Cerqueira JJ, Mailliet FThe prefrontal cortex as a key target of the maladaptive response to stress. J Neurosci. 2007 Mar 14;27(11):2781-7
4.Stefan M. Gold, Isabel Dziobek Hypertension and HPA axis hyperactivity affect frontal lobe integrity J. Clinical End & Me.June 1, 2005 10.1210/jc.2004-2181
5.Mcewen BS, Wingfield JC.The concept of allostasis in biology and biomedicine. Horm Behav. 2003 Jan;43(1):2-15. 6.Julian F Thayer, Esther Sternberg .Beyond Heart Rate Variability. Vagal Regulation of Allostatic Systems. Annals of the New York Academy of Sciences 1088 (1), 361–372. 7.Glucocorticoid receptor polymorphisms in inflammatory bowel disease G Decorti, S De Iudicibus Gut 2006;55:1053-1054
8.Reactive Hypoglycemia (RHG),Insulin Resistance: FMS & CMP Perpetuating Factor. Fibromyalgia and Myofascial Pain: A Survival Manual, edition 2, 2001, Starlanyl and Copeland.
9.Robyn Klein 2006 Phylogenetic and phytochemical characteristics of plant species with adaptogenic properties MS Thesis, 2004, Montana State University Chapter 3 of 8
10. Elizabeth S. Lewis Correlation of Salivary Cortisol Levels With Performance on Frontal Lobe Versus Non-Frontal Lobe Task Bates College Department of Neuroscience press 2004
11.Medial prefrontal cortex suppression of the hypothalamic–pituitary–adrenal axis response to a physical stressor, systemic delivery of interleukin-1β J. W. Crane, K. Ebner and T. A. Day European Journal of Neuroscience Volume 17 Issue 7 Page 1473 - April 2003
12. Editorial: Ultradian, Circadian, and Stress-Related Hypothalamic-Pituitary-Adrenal Axis Activity—A Dynamic Digital-to-Analog Modulation George P. Chrousos, M.D. Endocrinology Vol. 139, No. 2 437-440
13.Hyperglycemia does not increase basal hypothalamo-pituitary-adrenal activity in diabetes but it does impair the HPA response to insulin-induced hypoglycemia. Vranic, Mladen, Matthews, Steve Am J Physiol Regul Integr Comp Physiol. 2005 Jul;289(1):R235-46
14. Mild Traumatic Brain Injury The Missed Diagnosis Prof. D. Corydon Hammond, Ph.D., ECNS, QEEG-D, BCIA-EEG University of Utah School of Medicine International Society for Neurofeedback & Research http://www.isnr.org/information/mtbi.cfm
15.Practıce Management Guıdelınes For The Management Of Mıld Traumatıc Braın Injury: The EAST Practice Management Guidelines Work Group James G. Cushman, MD, Nikhilesh Agarwal, MD 2001 Eastern Association for the Surgery of Trauma
16.Diabetes Insipidus, Secondary Hypoadrenalism and Hypothyroidism after Traumatic Brain Injury: Clinical Implications S. Tsagarakis, M. Tzanela Pituitary Volume 8, Numbers 3-4 / December, 2005
17.One-year follow-up of patients with mild traumatic brain injury: Occurrence of post-traumatic stress-related symptoms at follow-up and serum levels of cortisol, S-100B and neuron-specific enolase in acute phase Peter Sojka ; Britt-Marie Stålnacke Brain Injury, Volume 20, Issue 6 June 2006 , pages 613 – 620
18.The addicted human brain: insights from imaging studies Nora D. Volkow, Joanna S. Fowler J Clin Invest. 2003 May 15; 111(10): 1444–1451
19Activation of Orbital and Medial Prefrontal Cortex by Methylphenidate in Cocaine-Addicted Subjects But Not in Controls: Relevance to Addiction Nora D. Volkow,1,2 Gene-Jack Wang The Journal of Neuroscience, April 13, 2005, 25(15):3932-3939
20 New Research Gıves Addıcts Hope That Effects Of Addıctıon Could Be Reversed News Release Nr-23-06 (10/15/06)
21.Attention-deficit disorder (attention-deficit/hyperactivity disorder without hyperactivity): A neurobiologically and behaviorally distinct disorder from attention-deficit/hyperactivity disorder (with hyperactivity) Adele Dıamond MD, Dev Psychopathol. 2005; 17(3): 807–825
22.Past and present strategies of research on the HPA-axis in psychiatry Berger M, Krieg C Acta Psychiatr Scand Suppl. 1988;341:112-25
23.Stress peptides and HPA axis reactivity in depression Nemeroff C.B.; Stout S.C.; Owens M.J. European Neuropsychopharmacology, Volume 5, Number 3, September 1995, pp. 242-243(2)
24.Anonymous, 2002. WHO Traditional Medicine Strategy 2002-2005, World Health Organization, Geneva.
25 Journal Agriculture Food Chemistry 49: 2592-99, 2001
26.J Agriculture Food Chemistry 53:6254-61, 2005
27.J Chromatography A 1074:133-8, 2005
28 Magnesium Research 14:257-62, 2001
29 Magnesium Trace Elements 1991-92; 10(2-4):136-41
30 Annals Emergency Medicine 1994 Jul; 24(1):61-4
31 American Journal Cardiology 1986 Apr 15; 57(11):956-9
32 British Medical Journal 1996, 312: 1101
33 American Journal Clinical Nutrition 75: 550-54, March 2002
34 The Lancet 359: 1877-90, June 1, 2002